FizyoPlatforum

SIK KULLANILAN ÖLÇEKLER VE İÇERİKLERİ

YAŞAM KALİTESİ İÇİN SKALALAR
Dünya Sağlık Örgütü'nE (WHO) göre yaşam kalitesi şu şekilde tanımlanmıştır; bireyin, içinde yaşadığı kültür ve değer sistemleri bağlamında ve amaçları, beklentileri, standartları ve endişeleriyle ilgili olarak yaşamdaki konumuna ilişkin algısıdır. Kişinin fiziksel sağlığı, psikolojik durumu, kişisel inançları, sosyal ilişkileri ve çevrelerinin belirgin özellikleriyle olan ilişkilerinden karmaşık bir şekilde etkilenen geniş kapsamlı bir kavramdır(1).

Medical Outcomes Study Short-Form Sağlık İncelemesi (SF-36):
*8 alt bölümden oluşur ve 36 soru içerir.
*Soruların cevapları 0-100 arası skorlanır.
*Ağrı,fiziksel ve sosyal fonksiyon,yorgunluk,sağlık algısı,emosyonel durum,emosyonel problemlere ve fiziksel problemlere bağlı kısıtlanmayı içeren alt parametreleri vardır.





Nottingham Health Profile (NHP):
*Hastaların algılanan sağlık durumlarını değerlendirmek için yaygın olarak kullanılan ölçeklerden biri Nottingham Sağlık Profili'dir (NHP).
*Ölçeğin geliştirme ve ilk validasyon çalışması Birleşik Krallık'ta yapılmış ve daha sonra,çok çeşitli sağlık problemlerinde ve genel popülasyon çalışmalarında kullanılmıştır.
*NHP, hastaların fiziksel, duygusal ve sosyal alanlarda algılanan sıkıntısını kaydetmek için geliştirilmiş,hasta tarafından bildirilen genel bir sağlık durumu (veya sağlıkla ilgili yaşam kalitesi) ölçüsüdür.
*Fiziksel hareketlilik (8 soru), ağrı (8 soru), uyku (5 soru), duygusal tepkiler (9 soru), sosyal izolasyon (5 soru) olmak üzere altı boyutta 38 maddeden  oluşmaktadır(2). 

Sickness Impact Profile (SIP):
*Hastalık etki profili (SIP) anketi, hastaların günlük davranışları aracılığıyla ve genellikle hastalıkla ilgili işlev bozukluğunu ölçmek için tasarlanmıştır.
*Genel sağlık durumunu ölçtüğü için çok sayıda hastalıkta uygundur. 
*Her öğenin kendi değeri ve ayrıca kategori ve boyutların toplam değerleri vardır.
* SIP kategorilerinin veya boyutlarının genel puanı yüz ile çarpılır ve sonuç yüzde olarak elde edilir; burada %0 tamamen sağlıklı hastaları ve %100, %100 disfonksiyonu olan çok zor hastaları/tamamen bağımlı hastaları temsil eder.
*ABD, Seattle'daki Washington Üniversitesi'nde geliştirilmiştir. Günümüzde dünyada çok sayıda kurum tarafından kullanılmaktadır ve Baltimore'daki Johns Hopkins Üniversitesi'nin resmi yaşam kalitesi anketidir.
*Anket, on iki genel kategoriye ayrılmış belirli faaliyetleri temsil eden 136 EVET/HAYIR sorusundan oluşmaktadır(3).Kısa formu olan SIP68 kliniklerde daha rahat kullanılmaktadır. 



YORGUNLUK DEĞERLENDİRMESİ İÇİN SKALALAR

Borg Yorgunluk Ölçeği:
*İlk hali 20 sorudan,modifiye edilmiş hali ise 10 sorudan oluşmaktadır.



VAS:
*Ölçekte horizontal veya vertikal olacak şekilde 100 mm uzunluğunda bir çizgi çizilir,hastadan hissettiği şiddeti işaretlemesi istenir.Sol taraf,yorgunluk hissetmiyorum anlamına gelirken;sağ tarafa gidildikçe hissedilen yorgunluk artmaktadır.


Yorgunluk Şiddet Ölçeği/FSS:
*Ölçek 9 maddeden oluşur ve her madde 1-7 arası puanlanmaktadır.
*Toplam skor en fazla 9 olurken;patolojik yorgunluk için cut off değer 4’tür.
*Skor azaldıkça yorgunluk azalır.


Tükenmişlik Ölçeği/ Maslach Burnout Inventory:
*Tükenmişliği ölçmek için “altın standart” olarak kabul edilir ve 3 başlığı kapsar: duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarı.
*Ölçekteki sorular1-7 arası puanlanır.3 ve altı puanlar tükenmişlik yok,5 ve üstü puanlar ise acil yardım gerektiren tükenmişliği göstermektedir(4).

Yorgunluk Etki Ölçeği:
*Yüksek skorlar yorgunluğu gösterir.
*1küçük sorun,2orta sorun,3 büyük sorun, 4 ise çok büyük sorun olarak değerlendirilir.
*En yüksek 160 puandır.
*Fiziksel ve bilişşsel kategoriden kırkar;sosyal kategoriden ise maximum 80 puan alınabilir.



AĞRI DEĞERLENDİRMESİNDE KULLANILAN  ÖLÇEKLER

Numerical Rating Scale/NRS:
*Sayısal ölçeklerde 0-10 veya 0-100 arası değerlendirme yapılmaktadır.
*0 rakamı ağrının olmaması durumunu ifade ederken;10-100 değerleri ise yüksek/dayanılmaz ağrı varlığını ifade etmektedir.

Görsel Analog Skala/Visual Analogue Scale/VAS:
*Kliniklerde sıklıkla kullanılan bu skalada horizontal veya vertikal 10 cm çizgi üzerinden ağrı değerlendirmesi yapılır.
*Hastanın hissettiği ağrıya uygun seviyeyi skala üzerinde işaretleme yapar,en sol veya en alt kısım ağrı yok ifadesini belirtirken;en sağ veya en üst kısım dayanılmaz ağrı ifadesini belirtmektedir.



Yüz İfade Skalası/Faces Pain Scale:
*Daha çok çocuklarda kullanılan bu skala,lisan ve mental kapasite yetersizliği olan hastaların ağrı değerlendirmesi için de kullanılmaktadır.



McGill Melzack Ağrı Anketi:
*4 bölümden oluşan ölçekte ağrının lokalizasyonu,şiddeti,zamanla ilişkisi ve özelliği değerlendirilir.
*İlk bölümde ağrının nerede olduğu,2.bölümde ağrının özelliği,3.bölümde zamanla ağrının ilişkisi ve son bölüm olan 4.bölümde ise ağrının şiddeti sorgulanmaktadır.

KAS TONUSU DEĞERLENDİRMEK İÇİN SKALALAR

Ashworth Skalası:
*Daha çok spastisite değerlendirmesinde kullanılan bu skalada puanların ifade ettiği tanımlar aşağıdaki gibidir:
*0=Tonusta artış yok
*1=Minimal tonus artışı vardır,eklemin hareketi sırasında takılma hissi bulunur.
*2=Hafif tonus artışı vardır,eklem hareketine engel teşkil etmez.
*3=Belirgin tonus artışı vardır,pasif eklem hareketi güçlükle gerçekleştirilmektedir.
*4=İleri derecede tonus artışı vardır,flex/extansionda rijidite mevcuttur.

Modifiye Asworth Skası:
*Asworth skalasından farklı olarak1+ değeri bulunmaktadır.Puanların ifade ettiği tanımlar aşağıdaki gibidir:
*0=Normal tonus.
*1=Hafif tonus artışı,hareket açıklığının sonunda yakalam,takılma veya gevşeme hissi veya minimal direnç.
*1+=Eklem hareket açıklığının yarısından azında minimal direncin izlediği hafif tonus artışı.
*2=Tüm eklem hareketi boyunca kasta tonus artışı var ama eklemler rahatlıkla hareket ettirirlir.
*3=Pasif hareketi zorlaştıran belirgin tonus artışı.
*4=Eklem flex/extansionda rijidite mevcut.

Tardieu Skalası:
*Spastisite açısı ve derecesi olmak üzere 2 alt parametresi bulunmaktadır.
*Hıza bağımlı olarak gerçekleştirirlir,germenin hızı şu şekilde sıralanabilir:
*V1=Yavaş
*V2=Yerçekimine bağlı düşüş hızı.
*V3=Mümkün olduğunca hızlı.
Skaladaki puanların ifade ettiği durumlar aşağıdaki gibidir:
*0=Pasif harekette direnç yok.
*1=Pasif harekette minimal direnç vardır.
*2=Pasif hareketi bozacak direnç vardır ama daha sonra serbestlenir.
*3=Tam açıda hareket sürdürüldüğünde 10 sn’den az klonus vardır.
*4=Tam açıda hareket sürdürüldüğünde 10 sn’den fazla klonus vardır.
*5=Eklem rijit.

DENGE  ÖLÇÜMÜNDE KULLANILAN SKALALAR

Berg Denge/Berg Balance  Skalası:
*Daha çok yaşlılarda düşme riskini belirlemede kullanılan sklada,günlük yaşam aktivitelerini içeren 14 soru bulunmaktadır.
*Her soruya 0-4 arası puan verilmektedir.
*Puan arttıkça bağımsızlık artamaktdır.
*En yüksek puan 56’dır.
*0-20 arasında kişide denge bozukluğu,21-40 arasında yardımlı yürüme veya kabul edilebilir denge,41-56 ise bağımsızlığı ifade etmektedir.

Tinetti Denge ve Mobilite Ölçeği:
*Yaşlılarda düşme riskini belirlemede kullanılan skalada 13 soruluk denge testi ve 9 soruluk yürüme testi bulunmaktadır.
*Kişi denge testinden maximum 26 puan alırken, yürüme testinden ise maximum 9 puan alır.
*Denge testinde puanlama 0-2 arası yapılır ve 2 puan normal kabul edilir. 
*Yürüme testinde ise 0-1 arası puanlama yapılır ve 1 puan normal kabul edilir. 


GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTE DEĞERLENDİRMESİNDE KULLANILAN SKALALAR

Barthel GYA İndexi:
0-100 arasında değerlendirilen skalada;
*Beslenme,
*Bakım,
*Yıkanma,
*Giyinip soyunma,
*Bağırsak bakımı,
*Mesane Bakımı,
*Tuvalet Kullanımı,
*TS’den yatağa transferler,
*Mobilite,
*Merdiven inip çıkma değerlendirilmektedir.
*Sorulara 0-5-15 olacak şekilde puanlama yapılır.
*0-20 arası değerler tam bağımlılığı,21-61 ileri derecede bağımlılığı,62-90 orta derecede bağımlılığı,91-99 hafif derecede bağımlılığı,100 puan ise bağımsızlılığı ifade etmektedir.

Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçeği/FIM:
*Barthel’den farklı olarak kognitif olarak da hastayı değerlendirmektedir.
*Kişi maximum 126 puan alır.
*Her soru için puanlar 1-7 arasında değerlendirilir.
*1 tam yardım,2 max yardım,3 orta derece yardım,4minimal yardım,5 sözel uyarılar yeterli yardımcı fiziksel olarak destek vermez,6kısmi bağımsız,7 tam bağımsızlığı ifade etmektedir.
*Kendine Bakım(yemek yeme,yıkanma,üst ve alt taraf giyimi,tuvalet kullanımı,vs.)
*Sfinkter kontrolü(mesane ve bağırsak)
*Transfer
*Yer değiştirme
*İletişim
*Sosyal Algılama değerlendirilmektedir.



KAYNAKÇA:
1.https://www.who.int/toolkits/whoqol
2.Yüksel S, Elhan AH, Gökmen D, Küçükdeveci AA, Kutlay Ş. Analyzing differential item functioning of the Nottingham Health Profile by Mixed Rasch Model. Turk J Phys Med Rehabil. 2018;64(4):300-307. Published 2018 Apr 2. doi:10.5606/tftrd.2018.2796 
3.Prcic A, Aganovic D, Hadziosmanovic O. Sickness Impact Profile (SIP) Score, a Good Alternative Instrument for Measuring Quality of Life in Patients with Ileal Urinary Diversions. Acta Inform Med. 2013;21(3):160-165. doi:10.5455/aim.2013.21.160-165 
4.Williamson, Kelly et al. “Comparing the Maslach Burnout Inventory to Other Well-Being Instruments in Emergency Medicine Residents.” Journal of graduate medical education vol. 10,5 (2018): 532-536. doi:10.4300/JGME-D-18-00155.1